کهن دیار

[light lord]

با سقوط امپراتوری آشور، سرزمین های شمالی بین النهرین به دست مادها افتاد و به این ترتیب آریایی ها توانستند برای نخستین بار در سرزمین جدید خود یک حکومت پادشاهی تاسیس کنند. اما این سلسله با مرگ هوخشتره و روی کار آمدن جانشین بی لیاقت او یعنی آستیاک، چندان دوام نیافت.
درباره نحوه سقوط پادشاهی ماد چنین روایت شده است که شبی آستیاک در خواب می بیند از دخترش ماندانا پسری به دنیا آمده و او را از تختش به زیر می کشد. به همین دلیل، او دخترش را به عقد کمبوجیه ( پسر حاکم پارس ) درآورد و دستور داد اگر از ازدواج آنان پسری به دنیا آمد، فورا او را به قتل برسانند. اما فرماندهان ارتش از اجرای این دستور سرپیچی کردند و به این ترتیب پسر ماندانا یعنی کوروش نجات یافت. سال ها بعد هنگامی که کوروش به جوان برومندی تبدیل شده بود، همان فرماندهان نزد کوروش رفتند و از او خواستند تا برای نجات دادن مردم از بی عدالتی های پدربزرگ ظالمش، قیام کند. هنگامی که کوروش به همراه طرفداران خود به سوی هگمتانه حرکت کرد، همه سپاهیان آستیاک به طرفداری از کوروش، سلاح بر زمین گذاشتند و به لشکر او پیوستند.

[light lord]

با فتح هگمتانه ( اکتابان ) در سال 546 پیش از میلاد، کوروش خود را پادشاه پارس خواند و سلسله جدید هخامنشی را تاسیس کرد.
در نخستین سال های حکومت کوروش، پادشاه طمع کار لیدی ( کشوری در غرب ترکیه امروزی ) که ناباورانه شاهد سقوط دولت مقتدر ماد بود، به طمع توسعه قلمرو خود، تصمیم گرفت به مرزهای ایران حمله کند. هنگامی که سپاهیان لیدی وارد مرزهای ایران شدند، کوروش بی درنگ سپاه بزرگی آماده کرد و به منظور دفع تجاوز دشمن، به سوی غرب حرکت کرد. سرانجام در جنگ بزرگی که میان دو سپاه رخ داد ایرانیان علاوه بر پیروزی در نبرد، موفق شدند شهر سارد ( پایتخت لیدی ) را فتح و پادشاه آن کشور را دستگیر کنند.
پس از آن کوروش توجه خود را به سرزمین بابل معطوف کرد. در این دوران مردم بابل از بی توجهی پادشاه جدید به وضع زندگی آنان و ظلم هایی که در حق یهودیان اسیر انجام می داد، بسیار ناراضی بودند. همین موضوع باعث شد کوروش موقعیت را برای فتح سرزمین های جنوب بین النهرین مناسب ببیند و با لشکر بزرگی به سوی بابل حمله کند. مردم بابل که آوازه جوانمردی و بزرگواری کوروش را شنیده بودند، به محض نزدیک شدن سپاه ایران به شهرشان، دروازه را باز کردند و شهر بدون هیچ مقاومتی به دست ایرانیان افتاد. کوروش پس از ورود به بابل، به معبد خدای مردوک رفت و در آنجا خود را پادشاه جدید و حامی مردم نامید و دستور آزادسازی یهودیان را صادر کرد.

[light lord]

2500 سال پس از این واقعه، هنگامی که باستان شناسان انگلیس مشغول حفاری در خرابه های شهر باستانی بابل بودند، کتیبه استوانه ای شکلی پیدا کردند که روی آن رویداد فتح بابل به دست پادشاه بزرگ ایران نوشته شده بود.
در بخشی از این کتیبه و از زبان کوروش بزرگ آمده است : منم کوروش، پادشاه جهان، شاه شاهان، پادشاه مقتدر بابل، پادشاه چهار اقلیم جهان، پسر کمبوجیه (اول) شاه انشان، نوه کوروش (اول) شاه انشان، نبیره چیش پش هخامنشی.
هنگامی که من به آرامی وارد بابل شدم، در میان هلهله و شادی مردم بر تخت سلطنت نشستم. سپاه بی شمار من در کمال آرامش و نظم به سوی قلب بابل حرکت کرد. من نگذاشتم هیچ کس در این سرزمین دست به ارعاب و تجاوز بزند. من در تمامی شهر ها نظم و امنیت برقرار کردم. من برده داری را برانداختم. من شهرهای مقدس آن سوی دجله که معابدش ویران شده بود، دوباره ساختم. من به بدبختی ها پایان دادم و از آن پس، مردم به آزادی رسیدند.

[light lord]

کوروش پس از فتح سرزمین های بسیار، به پاسارکاد ( شهر مذهبی پارس ها ) رفت و در آنجا در میان بهشتی از باغ های زیبا، پایتختی مجلل و فراخور امپراتوری بزرگ ایران ساخت. متاسفانه اکنون از این کاخ های با شکوه جز تعدادی ستون و نقش برجسته، چیز دیگری بر جای نمانده است.
عاقبت کوروش در سال 529 پیش از میلاد که برای مقابله با قوم وحشی ماساژات به شرق کشور رفته بود؛ در صحنه نبرد، به زخم تیر زهرداری کشته شد. در پایان نبرد، سپاهیان جسد کوروش را با تشریفات کامل به کشور بازگرداندند و در آرامگاهی سنگی نزدیک کاخ سلطنتی پاسارگاد قرار دادند.
با مرگ کوروش، پسر بزرگش کمبوجیه ( دوم ) به پادشاهی رسید. از نوشته های مورخان یونانی چنین برمی آید که او در همان ابتدا، برای مستحکم کردن موقعیت پادشاهی خود و جلوگیری از دسیسه چینی درباریان، برادر کوچک خود بردیا را پنهانی به قتل رساند.
پس از آن در سال 529 پیش از میلاد، کمبوجیه با سپاه خود به سوی مصر حرکت کرده و موفق شد با یک حیله جنگی، حاکم مصر را فریب داده بر او غلبه کند. پس از آن کمبوجیه به معبد تائیس رفت و در آنجا خود را فرعون جدید مصر نامید.

[light lord]

زمانی که کمبوجیه مشغول سروسامان دادن به اوضاع مصر بود، یکی از مغ های دربار ایران به نام گئوماتا که گویا شبیه بردیای مقتول بوده و از راز قتل او هم با خبر بوده است، خود را به عنوان برادر و جانشین کمبوجیه معرفی کرد. کمبوجیه با شنیدن این خبر به سرعت به سوی پایتخت حرکت کرد اما در میانه راه و پیش از رسیدن به ایران، به طور مرموزی از دنیا رفت.
با مرگ کمبوجیه، گئوماتای غاصب سعی کرد تا با بخشیدن مالیات و حذف خدمت اجباری، رضایت مردم را به سوی خود جلب کند اما گروهی از بزرگان پارس به رهبری داریوش او را اسیر و از سلطنت خلع کردند.

[light lord]

در نزدیکی شهر کرمانشاه و بر بلندای کوه معروف بیستون، سنگ نگاره ای از داریوش بزرگ به طول 20 و عرض 8 متر حک شده است. این سنگ نگاره که یکی از باارزش ترین اسناد تاریخی بجامانده از دوران باستان محسوب می شود، از یک نقش برجسته و چهار کتیبه به خط عیلامی، بابلی و پارسی تشکیل شده است.
در نقش برجسته، داریوش با قامتی بزرگ و چهره ای جذاب در حالی که تاج کنگره دار زیبایی بر سر دارد، دست راست خود را به نشانه احترام به سوی فرشته فَروَهَر بلند کرده و در همان حال که کمان شاهی را در دست دیگرش گرفته، پای چپ خود را روی سینه گتوناتای غاصب گذاشته است. جلوی او 9 تن از شورشیان در حالی که دست هایشان از پشت بسته و گردنشان با طنابی به هم وصل شده است، قرار دارند. پشت سر داریوش هم نقش یک کماندار و یک نیزه دار پارسی حک شده است.
همچنین در ابتدای کتیبه هایی که اطراف نقش برجسته ها نگاشته شده، داریوش خود را معرفی کرده و سپس تمامی وقایع دو سال نخست سلطنتش را توضیح داده است. در بخش هایی از این کتیبه آمده است : منم داریوش، شاه بزرگ، پسر ویشتاسب، ویشتاسب پسر آرشام، آرشام پسر آریانه، آریانه پسر چیش پش، چیش پش پسر هخامنش .

« بقیه کتیبه در پست بعدی قرار میگیرد »

[light lord]

گویند داریوش شاه، این سرزمین هایی است که من به خواست اهورامزدا پادشاه آنها شدم؛ پارس، ماد، عیلام، بابل، آشور، عرب، مودرای (مصر)، اهل دریا (فینیقیه)، یونان (جزایر غرب ترکیه)، ارمنستان، زرنگ (سیستان)، .... جمعا 32 کشور.
گویند داریوش شاه، کمبوجیه پسر کوروش که از تخمه ما بود، بردیا را کشت و چون بر مردم معلوم نشد که بردیا مرده است، کمبوجیه رهسپار مصر شد. پس از آن مردم نافرمان شدند و دروغ در کشور بسیار شد ...
پس مردی مغ به نام گئوماتابرخاست و به دروغ گفت که من بردیا هستم پسر کوروش، پس مردم هم پیمان او شدند ... آنگاه کمبوجیه از این راز آگاه شد به خود مرگی مرد ... من به یاری اهورامزدا و چند تن از یاران، گئوماتا را کشتم و شاهی را که از تخمه ما بود، از او بازستاندم.
گویند داریوش شاه، از آن جهت اهورامزدا مرا یاری کرد که نه من و نه دودمانم، پلید و دروغگو نبودیم. من همواره به راستی رفتار کردم. به ضعف و توانا زور نورزیدم. مردی که دودمانم را همراهی کرد، نیک نواختم و آنکه زیان رسانید، سخت کیفر دادم.

« بقیه کتیبه در پست بعدی قرار میگیرد »

[light lord]

گویند داریوش شاه، پس تو ای کسی که پس از من شاه خواهی شد، خود را از دروغ برحذر دار و دروغگویان را سخت کیفر ده ... و تو که از این پس این نبشته ها را خواهی خواند، مبادا که این پیکر ها را تباه سازی و تا هنگامی که توانا هستی در حفظ آنها بکوش ...
گویند داریوش شاه، به خواست اهورامزدا و به فرمان من این کتیبه ها به زبان آریایی (پارسی) که پیش از این نبود، روی لوح و چرم نوشته شد و نزد من خوانده شد. پس من این نوشته ها را به میان کشورهای دیگر فرستادم و مردم پذیرا شدند.
تقریبا دو هزار سال پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران و زمانی که تمام خطوط باستان از یادها فراموش شده بود، تعدادی از دانشمندان و پژوهشگران اروپایی به کمک همین کتیبه سه زبانه داریوش در بیستون توانستند ابتدا خط میخی پارسی و پس از آن رمز خطوط عیلامی، بابلی و آشوری را کشف کنند و به این ترتیب به تارخ کهن سرزمین ایران و بین النهرین پی ببرند.

[light lord]

مورخان نیز با بررسی دقیق کتیبه بیستون و کتیبه استوانه ای کوروش به نتایج مهمی رسیدند، از جمله اینکه کوروش و داریوش عموزاده محسوب می شدند چرا که هر دو در کتیبه هایشان خود را از نوادگان چپش پش هخامنشی معرفی کرده اند.
از نکات قابل توجه دیگر می توان به جریان کشته شدن بردیا و فتح مصر به دست کمبوجیه اشاره کرد.
همچنین وجود کتیبه ها به سه زبان، بیانگر احترام دداریوش به فرهنگ و زبان ملت های دیگر است.
به هر حال داریوش پس از چیره شدن بر شورشیان و مستحکم کردن جایگاه خود، به سرزمین عیلام رفت و دستور داد بر خرابه های شهر باستانی شوش، شهر و کاخ زیبایی بسازند. سپس در مراسم باشکوهی با آتوسا، دختر کوچک کوروش ازدواج کرد و رسما به عنوان پادشاه امپراتوری بزرگ ایرانیان تاجگذاری کرد.

[light lord]

گرچه امپراتوری پارس به دست کوروش بزرگ پایه گذاری شد، پادشاهی که توانست با ایجاد تشکیلات منظم اداری و نظامی، سرزمین های فتح شده را به صورت کشور یکپارچه و مقتدر ایران درآورد، داریوش بزرگ بود. از نخستین اقدامات داریوش نقسیم بندی کشور به 30 ساتراپ (استان) بود.
او برای هر ساتراپ یک کاگزار (استاندار) منصوب کرد و برای به حداقل رساندن شورش کارگزاران، فرماندهی نیروی نظامی را به یکی از سرداران مورد اعتماد خود واگذار کرد. او حتی برای مطلع شدن از اوضاع ساتراپ ها، هر از گاهی جاسوسانی را مخفیانه به شهر های امپراتوری می فرستاد تا از نحوه بر خورد استاندار و فرماندهان با مردم آگاه شود.
داریوش همچنین برای تامین هزینه دولت و ارتش، نظام مالیاتی عادلانه ای را ابداع کرد تا هر ساتراپ بر حسب امکانات خود، مالیات شخصی به خزانه دولت واریز کند.
از دیگر اقدامات او میتوان به تاسیس ارتش منظم و قدرتمندی با 10 هزار سرباز ورزیده و همیشه آماده به نام سپاه جاویدان اشاره کرد. وظیفه این واحد استقرار نظم و آرامش در کشور و سرکوب کردن شورشیان و نبرد با دشمنان متجاوز بود. همچنین ضرب سکه دریک، یکسان سازی وزنه ها، ساختن جاده شاهی از شوش به سارد، از جمله کارهایی بود که برای برقراری ارتباط میان کشورهای تابع ایران و سهولت در امر داد و ستد تجار و مردم انجام داد.

[light lord]

بسیاری از پژوهشگران ابداع خط میخی پارسی را به داریوش بزرگ نسبت می دهند. آنان برای این ادعا به بخشی از متن عیلامی کتیبه بیستون استناد می کنند در آن از زبان داریوش نوشته شده است: گوید داریوش شاه، من به یاری اهورامزدا خطی درست کردم از نوعی دیگر به آریایی که پیش از این نبود. پس این خط نوشته شد و من آن را برای همه ساتراپ ها فرستادم تا به مردم بیاموزند.
خطی که به دستور داریوش بزرگ ایجاد شد، ساده ترین نوع خطوط باستانی بود که از 36 حرف، 2 واژه جداکن، 8 هزوارش و تعدادی علامت برای اعداد تشکیل شده و از چپ به راست نوشته می شد.
یکی از جالب ترین آثار دوره هخامنشی، مهر استوانه ای کوچکی است که از معبدی در مصر کشف شده است و هم اکنون در موزه انگلیس نگهداری می شود. روی این مهر نصویر داریوش بزرگ، ایستاده بر گردونه شاهی و در حال تیراندازی به سوی شیر خشمگین حک شده است. همچنین سه کتیبه به خط میخی پارسی، عیلامی و بابلی با عبارت " منم، داریوش شاه " روی آن حک شده است.

[light lord]

در زمان داریوش بزرگ، وسعت سرزمین ایران با فتح هند و بخش هایی از شمال یونان، در اروپا به بالاترین حد خود رسید. روشن است اگر تدبیر و اصلاحات داریوش نبود، امپراتوری نوپای هخامنشی نمی توانست سالیان دراز و با اقتدار تمام بر این سرزمین ها حکومت کند.
داریوش در همان نخستین سال های به حکومت رسیدنش، دستور داد بر روی خرابه های شهر ویران شده شوش، کاخی زیبا و باشکوه، فراخور امپراتوری عظیم پارس بسازند. این کاخ که آپادانا نام داشت، با ستون های سنگ مرمر و آجرهای لعاب دار رنگی چنان تزئین شده بود که زیباترین کاخ جهان نامیده می شد.
در حفاری های انجام شده در این کاخ، کتیبه ای کشف شد که در آن از زبان داریوش مرحل ساخت کاخ آپادانا توضیح داده شده است. در بند هایی از این کتیبه آمده است: خدای بزرگی است اهورامزدا، او که آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد .... منم داریوش شاه، شاه شاهان، شاه این سرزمین، پسر ویشتاسب هخامنشی ...
این کاخی است که من در شوش ساختم ... به دستور من آشوربان چوب درخت سدر را از کوه هایی در لبنان به بابل آوردند و سنگ ستون ها را از تپه هایی در پارس ... سپس طلاکاران از مصر و ماد، نجاران از لودیه، آجر سازان از بابل و تزئین کاران از مصر و ماد آمدند و کاخ شوش را چنان زیبا و با شکوه ساختند که خواست من بود ... گوید داریوش شاه، اهورامزدا مرا و پدرم ویشتاسپ را و سرزمین پارس را بپایاد.

[light lord]

چنین به نظر می رسد که کاخ آپادانای شوش چند سال بعد از مرگ داریوش و در زمان پادشاهی نوه او (اردشیر اول) آتش گرفت و بعد ها نواده اش اردشیر دوم آن را از نو ساخت. جالب اینکه حادثه آتش سوزی و تعمیر آن به دستور پادشاه، به شکل کتیبه زیبایی روی یکی از ستون های کاخ حک شده بود. نکته جالب دیگر این است که در این کتیبه نام کاخ آپادانا و دو فرشته آناهیتا و میترا شبه روشنی بیان شده است. به همین دلیل در این بخش برای آشنایی خوانندگان محترم، متن کامل کتیبه اردشیر دوم را قرار می دهم:
" گویند اردشیر شاه (دوم)، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه دنیاها، پسر داریوش شاه (دوم)، داریوش (دوم) پسر اردشیر شاه (اول) پسر خشایار شاه، خشایار شاه پسر داریوش شاه (اول).
آپادانا را نیای بزرگ من داریوش (اول) ساخت اما در زمان سلطنت پدربزرگم اردشیر (اول) آتش گرفت. پس من به لطف اهورامزدا، آناهیتا و میترا دوباره آپادانا را برپا داشتم."

[light lord]

صدها سال پس از حمله اسکندر مقدونی و به آتش کشیدن کاخ آپادانای شوش، در حالی که همگان نام و خاطره آن کاخ زیبا و با شکوه را فراموش کرده بودند، یک خاخام یهودی که برای زیارت قبر حضرت دانیال نبی (ع) به شوش سفر کرده بود، متوجه تکه سنگ های عظیمی شد که در آن نزدیکی بر زمین افتاده بود. او پس از تحقیق فراوان دریافت که این سنگ ها ویرانه های همان کاخ شوشان است که توصیف آن در تورات آمده است. گنجینه های با ارزش شوش هزاران سال در زیر بهترین امانتدار تاریخ یعنی خاک، مدفون بود تا اینکه در اوایل قرن نوزدهم میلادی، شاهان بی لیاقت قاجار برای تامین مخارج عیاشی و سفر های پرهزینه خود به فرهنگ، امتیاز حفاری های باستانی شوش را به بهای بسیار اندک به فرانسوی ها فروختند.
در سال 1880 میلادی هنگامی که یک گروه از باستان شناسان فرانسوی به سرپرستی مارسل دیولافوادر خرابه های شوش مشغول کاوش بودند، به کاخ آپادانای داریوش رسیدند. آنها ستون ها و سرستون های سالم را با اره ی مخصوص بریدند، صدها جعبه بزرگ پر از آجرهای لعابدار رنگی کردند و به سرعت همه آثار بی نظیر و ارزشمند کشورمان را به ساحل خلیج فارس رساندند و سوار بر یک کشتی جنگی با خود به فرانسه بردند.

[light lord]

دز زمان داریوش بزرگ، مصر یکی از استان های امپراتوری ایران محسوب می شد و در کتیبه ها نیز با عنوان ساتراپ ششم از آن یاد شده است. داریوش در سفری که به مصر کرد، اقدامات مفید بسیاری برای ساکنان آنجا صورت داد که یکی از مهم ترین آنها، ساخت و تکمیل کانال سوئز بود. پس از تکمیل کانال، داریوش دستور داد برای ثبت این کار عظیم، لوح سنگی بزرگی در ورودی آن نصب کنند.
این کتیبه مشهور در سال 1869 توسط مهندسینی که برای لایروبی کانال سوئز فعالیت می کردند، به طور اتفاقی کشف شد و پس از انتقال به فرانسه به موزه لوور پاریس اهدا شد.
روی این لوح به خط هیروگلیف مصری و میخی پارسی نوشته شده است: خدای بزرگی است اهورامزدا، او که این زمین را آفرید، آسمان را آفرید، مردم را آفرید، شادی را برای مردم آفرید. هم او بود که داریوش را شاه کرد و پادشاهی بر سرزمین های پهناور به همراه مردان و اسبان خوب به او عطا کرد.
گوید داریوش شاه، من پارسی هستم که مصر را تسخیر کردم و فرمان دادم تا این آبراه را حفرکنند، از رود نیل که در مصر جاری است تا دریایی که از پاریس می آید. این کانال حفر شد، چنانکه من دستور دادم و کشتی ها روان شدند، چنانکه اراده من بود.
با اینکه داریوش خود یکتاپرست بود اما به خاطر احترام به عقاید و رسوم مصریان باستان، معبد بزرگ و باشکوهی را برای پرستش خدایان مصری ساخت. کاهنان مصری هم برای قدردانی از داریوش به او لقب " پسر رع (خدای آفتاب) و فرعون بزرگ" عطا کردند.